Lutherse gemeenten / Gelderland / Culemborg
Culemborg
Rond graaf Floris van Pallandt ontstond reeds omstreeks 1566 een Lutherse groep. De graaf was met een Duitse Lutherse gravin getrouwd. Daardoor werd volgens het principe “Cuius Regio, Eius Religio” (= wiens land, diens godsdienst) de Lutherse kerk in Culemborg dominant. (Deze uitspraak over de landsgodsdienst was het resultaat van de afspraken gemaakt tijdens de godsdienstvrede van Augsburg in 1555). De Lutherse kerk van Culemborg is de enige kerk in de Nederlanden die haar rol ontleende aan deze Duitse afspraak!
Evenals Willem van Oranje wijkt Floris van Pallandt op tijd uit naar zijn Duitse bezittingen, en ontloopt zo zijn terechtstelling in Brussel (de graven van Egmond en Hoorne waren minder gelukkig!). Bij terugkeer in Culemborg ontpopt de graaf zich als een fanatieke Calvinist, en wordt het de Lutheranen moeilijk gemaakt om in volledige openheid hun kerkzijn te beleven.
Door vererving komt Culemborg in 1639 in handen van de adellijke familie von Waldeck (deze familie zal in 1690 bovendien nog de Lutherse gemeente van Maastricht stichten), en breken er betere tijden aan voor de Lutherse gemeente. De familiekapel dient als plek van samenkomst voor de Lutheranen.
Tijdens het rampjaar 1672 richten Franse militairen verwoestingen aan in de stad. Na hun vertrek worden de resten van de kapel uitgebouwd tot volwaardige kerk.
In 1720 verkoopt de familie Culemborg aan de Staten van Nijmegen, en beleeft de kerkelijke gemeente tot het midden van de 19e eeuw een redelijke welvaart en groei.
De kerk in Culemborg besluit om in 1791 niet mee te gaan in de kerkscheuring die tot de Hersteld Evangelisch-Lutherse kerk heeft geleid (tot de hereniging in 1952).
De tanende welvaart leidde er vanaf het midden van de 19e eeuw toe dat veel Lutherse gezinnen naar elders vertrokken.
In het begin van de 20e eeuw was de Lutherse kerk een modernistische gezindheid toegedaan. Dit leidde (zoals ook in Leerdam en Tiel) tot een toestroom van Hervormden, die de orthodoxe tendensen in de eigen kerk met ontstemming waarnamen.
Culemborg gaat in 1924 een combinatie aan met Tiel (dit duurt tot 1939).
Na de tweede wereldoorlog vindt door ontkerkelijking en vergrijzing krimp plaats.
Sinds 1983 vindt geestelijke verzorging van elders plaats.
