Lutherse gemeenten / Zuid-Holland / Leerdam
Leerdam
De gemeente is lange tijd een Duitstalige Lutherse enclave gebleven in een Calvinistische omgeving. Omstreeks 1672 werd door Lutheranen uit Leerdam de Kerst- en de Paasdienst, alsmede de Avondmaalsdiensten in Culemborg gevierd. Van een echte gemeente is dan nog geen sprake. Door een Boheemse familie werd in 1765 een glasfabriek gesticht: het begin van de Leerdamse glasfabricage. De eigenaar en veel van de (Duitse en Boheemse) werknemers waren Luthers, zodat dit de al aanwezige groep Lutheranen versterkte.
In 1776 vestigde zich een Duitse veldprediker in Leerdam. Bijeenkomsten werden in de glasblazerij gehouden. De groep kon op financiële steun van het Amsterdamse Consistorie rekenen. Aan de graaf van Leerdam (= prins Willem V) werd in 1778 een verzoek gericht om een eigen predikant te mogen beroepen, en een kerk te bouwen. Dit verzoek werd ingewilligd onder de voorwaarde dat men de eigen armen zou verzorgen.
De kerk kwam er in 1786 in de vorm van een huiskerk, in 1838 vervangen door de huidige kerk aan de Nieuwstraat 106. De predikant van de gemeente werd betaald door het Amsterdamse Consistorie. Door de komst van een tweede glasfabriek groeide de gemeente.
In 1802 bood de Lutherse gemeente zich aan als filiaalgemeente van de Hersteld Evangelisch-Luthersche Kerk van Gorinchem (financiële motieven zullen daarbij een rol gespeeld hebben!). Onder druk van omliggende gemeenten komt aan deze constructie al in hetzelfde jaar een einde! De “Herstelde” invloed blijft echter nog lang doorwerken.
Bij Koninklijk Besluit van 1817 ontving de Lutherse gemeente jaarlijks een bijdrage voor een predikanten salaris. Kort daarop zorgt de Evangelisch Lutherse Synode nu de Leerdammers zijn teruggekeerd tot de Lutherse mainstream, voor vaste proponenten (= theologie studenten met preekbevoegdheid). Dit zal ongetwijfeld ook ingegeven zijn door de wens om de Herstelde invloed tegen te gaan!
Halverwege de 19e eeuw maakte de kerk een bloeitijd door toestroom van Hervormden die de eigen kerk als te behoudend ervoeren. De samenstelling van de Lutherse gemeente wordt nu ook gevarieerder. Arbeiders, middenstanders en notabelen maken nu deel uit van de kerkgemeente.
Pas in de 20e eeuw krijgt Leerdam zijn eigen predikant.
In deze eeuw komt er ook onder invloed van de Nederlandse Protestanten Bond een wat vrijzinniger geluid de kerk binnen. Nog steeds (2020) is deze gemeente zelfstandig.
De kerk bevindt zich in de Nieuwstraat 106 (westzijde), 4141 CD
