Lutherse gemeenten / Noord-Holland / Edam

Edam

De eerste Lutheranen in Edam in de vroege 17^e eeuw waren arbeidsmigranten uit Holstein en Denemarken. Omstreeks 1630 bedroeg hun aantal enkele tientallen. Zij kwamen bij elkaar in huisdiensten.

In 1634 vaardigt het stadsbestuur, onder invloed van de Gereformeerden ter plaatse, een verbod op huisdiensten uit. Men gaat in het geheim door.

Van 1636 tot 1640 werd de groep (ondanks het vergaderverbod!) bediend door een lekenprediker uit Holstein. Hij vervulde deze taak ook voor de jonge gemeenten van Monnickendam en Purmerend.

Ondanks protesten van de Gereformeerde kerkenraad wordt in 1647 de Lutherse gemeente officieel gesticht. De eerste predikant was een Deen, die de sobere diensten (preekdiensten vanaf de kansel) leidde. De nog prille gemeente bleef lange tijd financieel afhankelijk van steun uit Amsterdam.

Hoewel er in de 17^e eeuw zeker sprake was van autochtoon Lutheranisme domineerden gedurende die hele eeuw de Denen en Duitsers. Een eerste (schuil)kerkje werd in 1692 gebouwd.

In de 18^e eeuw trad voor de gemeente een lichte financiële verbetering op omdat veel immigranten en hun nakomelingen betere posities hadden verworven! Het aantal kerkleden groeide.

Door collectes in Amsterdam, Duitsland en Denemarken werd het bouwen van een eigen kerk mogelijk. Deze bouw vond plaats in 1740 en 1741. Het ontwerp was geïnspireerd op dat van de Lutherse kerk van Arnhem.

Pas tijdens de Franse tijd verkregen de Lutheranen volledige burgerrechten. Economisch was dit echter een arme tijd (het wegvallen van economische activiteiten en de gevolgen van de tiërcering!). In deze tijd begon dan ook de samenwerking met de Hervormden.

Illustratief voor de benarde economische situatie van de stad was dat vanaf 1848 de armenzorg voor rekening kwam van de eigen geloofsgemeenschap (dit gold niet alleen voor de Lutheranen). Vóór die tijd was armenzorg een stedelijke zorg.

Binnen vrijwel alle protestantse kerken manifesteerde zich (al dan niet heftig) aan het einde van de 19^e eeuw de tegenstelling tussen rechtzinnig en vrijzinnig. Binnen de Lutherse gemeente van Edam leidde dit niet tot verwijdering of scheuring, wél tot hechte samenwerking buiten de eigen kring.

Ook in Edam zette de achteruitgang van het ledenbestand door vergrijzing en ontkerkelijking na de tweede wereldoorlog in. Sinds 1990 is de Lutherse kerk onderdeel van de P.K.N. Edam. De kerk bevindt zich aan Voorhaven 135, 1135 BP